خاتم کاری چیست ؟ فرق خاتم با خاتم کاری چیست و چجوری ساخته میشود

خاتم کاری یکی از هنر های دستی ایران است که از قدیم الایام طرفداران بسیاری داشته است . از شیراز به عنوان زادگاه خاتم کاری یاد می شود و سوغاتی این شهر محسوب می شود اما امروزه اصفهان پایگاه اصلی هنر خاتم کاری در ایران است که صنایع دستی زیبایی را می توانبد در این شهر پیدا کنید .

هنر خاتم کاری یکی از هنر های های قدیمی به شمار می رود چرا که ببیشتر از چوب در آن استفاده شده است . از طرفی چوب جزو مصالح در دسترس پیشنیان بوده و و پس از گذار از نیازهای اولیه انسانی، دست به خلق هنر با این سمبل طبیعت زده‌اند. اگر قصد آشنایی یشتر با خاتم کاری را دارید این مقاله شکنج را به دقت بخوانید .

خاتم کاری چیست ؟

خاتم کاری در دایره المعارف فارسی به معنای : شیوه‌ای در ساخت روکش تزیینی برای اشیاء چوبی در ایران، با استفاده از قطعات چوب، عاج یا استخوان است . این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث های کوچک در کنار هم نقش بندی می کنند . مثلث ها را از انواع چوب ، فلز و استخوان می سازند.

هرچه مثلث ها ریزتر و ظریف تر باشند، خاتم مرغوب تر است .در یک طرح خاتم ، برای ساختن کوچک ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ ترین آن ، حداکثر چهارصد مثلث به کار می رود.

 

خاتم کاری از صنایع دستی زیبا و ارزشمند ایرانی است که بیشتر جنبه تزیینی دارد و روی چوب یا فلز انجام می‌گیرد. هنر خاتم کاری در شیراز متولد شد و کهن‌ترین نمونه خاتم موجود را به منبر مسجد جامع عتیق شیراز نسبت می‌دهند. در عهد صفویه، خاتم کاری در اصفهان توسعه یافت؛ به‌طوری که برخی، اصفهان را مهد هنر خاتم ایران می‌دانند و خاتم کاری بقعه شاه نعمت‌الله ولی در کرمان را قدیمی‌ترین نمونه خاتم در دسترس معرفی می‌کنند.

امیدوارم فهمیده باشید خاتم کاری چیست .

 

فرق خاتم با خاتم کاری چیست ؟

در ادامه به ساخت خاتم و خاتم کاری اشاره خواهیم کرد که این دو به یک معنی نیستند و خاتم به تکه های مثلثی شکل گفته می شود که اشکال مختلف از آن ساخته می شود اما خاتم کاری به کل فرآیند ساخت خاتم تا چسباندن آن اطلاق می شود .

خاتم کاری به چه ابزاری نیاز دارد ؟

ابزار هایی که برای خاتم کاری نیاز است شامل :

• گیره فلزی
• تیز سوهان
• چکش
• گاز انبر
• اره سیم ساب دار
• مثلث ساب
• مغار
• متر فلزی
• خط کش ثابت و خط کش تیردار
• گونیا و پرگار

 

مطالعه بیشتر :‌ مخراج کاری چیست

 

 خاتم کاری چند مرحله دارد ؟

هنر و صنایع دستی خاتم کاری در دو مرحله انجام می شود :

مرحله اول : ساخت خاتم

مرحله اول ساخت خاتم یا خاتم سازی است که شامل برش مواد اولیه و ایجاد طرح ها و در نهایت ساخت قامه (جسم مکعب مستطیلی شکل دارای میانگین طول 40 سانتی متر و عرض 10 سانتی متر و قطر 3 سانتی متر از چوب یا خاتم) و برش آن و تهیه لایه خاتم است.

مرحله دوم : خاتم کاری

حال که ساخت خاتم ها به پایان رسید نوبت به چسباندن خاتم ها بر روی کار است . در این مرحله نیز به ترتیب طراحی زیرسازی، طراحی چسباندن لایه های خاتم بر روی زیرکار، پرداخت و جلا کاری اشیای انجام می شود .

 

 

در ساخت خاتم کاری از چه موادی استفاده می شود

حال نوبت به بررسی موادی است که در خاتم کاری از آنها استفاده می شود :

• چوب فوفل، آبنوس، عناب، شاه چوب، آزاد، بقم، نارنج و چوب شمشاد.
• مفتول های طلایی یا نقره ای، مس، برنج، آلومینیوم.
• استخوان ساق پا و دست شتر یا اسب، عاج فیل، استخوان مصنوعی
• رنگ از ترکیب نشادر، براده مس و سرکه تهیه می شود. استخوان های بریده شده را در ظرف حاوی محلول رنگی می ریزند و مدت شش ماه در معرض نور خورشید قرار می دهند. امروزه از آنجائیکه تهیه استخوان شتر مشکل است، از چوب نارنج به جای استخوان شتر استفاده می کنند و برای رنگ کردن آن، از رنگ سبز مخصوص رنگرزی پشم استفاده می کنند.

 

خاتم چگونه ساخته می شود ؟

بعد از اینکه فهمیدیم خاتم کاری چیست ، حال نوبت پاسخ این سوال است که خاتم از چه چیزی ساخته می شود : برای ساخت خاتم ابتدا چوب های رنگی مانند چوب عناب ، نارنج و … یا استخوان ( برای کار های گران قیمت ) را به طول 30 سانتی متر و قطر 1تا 5/2 میلی متر می برند .

در اولین مرحله برش نوارهای چوب و استخوان را آن گونه برش داده و سوهان کاری می کنند تا سطح مقطع مثلثی شکل و تمیز به دست می آید که در اصطلاح سنتی به آن شش می گویند. این نوار ها در کنار نوار برنجی که از طریق حدیده کردن کاملا شبیه قطعات چوب و استخوان گردیده به صورت یک چیدمان رنگی و منظم با لایه ایی از چسب سریش در کنار هم قرار می گیرند .

شش های آماده شده با نخ بسته می شود تا ضمن خشک شدن محکم در کنار هم چسبیده شود این عمل تا به دست آمدن یک گل کامل با ارتفاع ۶۰ سانتی متر ادامه پیدا می کند.پس از آماده کردن چندین گل آنها را بین دوتخته در کنارهم می چینند و لابه لای آن را با چسب چوب یا سریش پر می کنند و زیر پرس به صورت یک تکه در می آورند که به آن قامه می گویند .

استاد کار از طریق اره مویی لایه هایی به ضخامت بین یک الی یک و نیم میلی متر را از سطح قامه برش می دهد که به آن لنگه می گویند.پس از آماده سازی زیر ساخت از طریق نجاری خاتم ها براساس طرح ،رنگ، شکل و ابعاد بر روی زمینه کار به وسیله چسب های مخصوص و با حرارت دادن چسبانده می شود .

 

 

بعد از بتونه کاری و ساییدن و ترمیم سطح کار خاتم آماده می شود و در نهایت بالایه ایی از سیلر کیلر پوشانده می شود .هرچقدر خاتم آماده شده ظریفتر و محکم تر باشد و از موا اولیه با کیفیت بالا ساخته شده باشد ارزش آن بیشتر است .در برخی موارد به جای برنج از طلا و نقره نیز استفاده می شود. اشیاء خاتم کاری شده به حرارت و رطوبت حساس بوده و در صورتی که کیفیت خوبی نداشته باشد در مجاورت با این عناصر از سطح کار بلند شده و به اصطلاح می ریزد.

به نظر شما چه چیز دیگری در خاتم کاری ارزش هزینه ای که می کنید را دارید یا خیر ؟